Түгендеу жүргізу

Компанияның активтері мен міндеттемелерін тексеру

Түгендеу жүргізу

Компанияның қоймасында, кассасында немесе балансында нақты не бар екенін біліп, есептегі көрсеткіштермен салыстырып көруге түгендеу рәсімі көмектеседі. Бұл бухгалтерлік есеп жүргізетіндерге, яғни ЖШС пен жалпыға бірдей белгіленген режимдегі және бөлшек салық бойынша арнайы режимдегі ЖК-ларға міндетті рәсім болып табылады. Қалған кәсіпкерлер оны өз еркімен жүргізеді. Комиссия тауарлар мен мүлікті, сондай-ақ қаржылық міндеттемелерді — қарыздарды, сақтық қорларды, несиелерді тексереді. Бұл мақалада түгендеуді қашан жүргізу, құжаттарды қалай рәсімдеу керектігін және қандай қателіктер айыппұлдарға әкелуі мүмкін екенін түсіндіреміз.

Түгендеу деген не және оның маңызы

Түгендеу — бұл тауарлар, материалдар, жабдықтар, ақша сияқты компания активтерін нақты бар-жоғын бухгалтерлік есеп деректерімен салыстыру барысы. Бұл артық немесе жетіспейтін мүлікті анықтауға, салық немесе қаржылық есепке дайындалуға, есеп жүргізуді реттеуге көмектеседі.

Түгендеудің бірнеше түрі бар:

  • жоспарлы — жыл сайын жылдық есептіліктің алдында өткізіледі
  • жоспардан тыс — материалдық жауапты тұлға ауысқанда, салық тексерудің алдында, компанияны қайта құру кезінде, өрттен, ұрлықтан кейін
  • толық — кәсіпорынның барлық активтері тексеріледі
  • іріктемелі — тек мүліктің жекелеген топтары, мысалы, қойма немесе касса тексеріледі

Түгендеу қашан жүргізіледі

Түгендеу жылдық есептіліктің алдында жылына бір рет міндетті түрде жүргізіледі, ал қалған кезде — қажет болған жағдайда. Әр компания түгендеуді қашан жүргізу керектігін өзі шешеді, бұл ішкі құжаттармен белгіленеді. Компанияның басшысы түгендеудің ауқымы мен ерекшелігіне қарай кестені белгілейді — тоқсан сайын, жарты жыл сайын немесе әр жобаның соңында, сондай-ақ тексерілетін нысандардың тізімін бекітеді.

Түгендеу міндетті түрде жүргізілетін жағдайлар бар:

  • жылдың аяғында тапсырылатын қаржылық есептіліктің алдында
  • материалдық жауапты тұлға ауысқанда
  • ұрлық немесе залал анықталған кезде
  • компанияны тарату немесе қайта құру кезінде

Егер бизнесіңіз шағын болса, түгендеуді бухгалтерсіз-ақ өткізуге болады, бірақ актілер, қажет тізімдемелер мен қорытынды құжаттарды дұрыс рәсімдеу қажет. Түгендеу тек тауарларға ғана қатысты емес. Егер компания ештеңе сатпаса да, онда негізгі құралдар, мысалы, ноутбуктер, жиһаз, касса немесе шоттағы ақша, қарыздар немесе сақтық қоры болуы мүмкін. Мұның бәрін тексеру қажет. Бұл ретте әдетте бухгалтер немесе аутсорсинг қызметі көмектеседі.

Егер сіз патентпен жұмыс істейтін немесе оңайлатылған режимдегі ЖК болып, бухгалтерлік есеп жүргізбесеңіз, онда сізге түгендеу рәсімін өткізу міндетті емес. Алайда оны ерікті түрде өткізу пайдалы — компанияда не бар екенін және қай салаларда жұмыс барысын оңтайландыруға болатынын анықтай аласыз.

Түгендеу жүргізу кезеңдері

  1. Комиссия құру — жылдың басында компанияның басшысы жоспарлы түрде өтетін түгендеу өткізу туралы бұйрық шығарады. Комиссия құрамына штаттағы қызметкерлер кіреді, кейде сыртқы аудиторлар да тартылады. Ең бастысы — материалдық жауапты тұлғалар комиссия құрамында болмауы керек.
  2. Дайындық жұмыстары — комиссия бірнеше күн бұрын алдыңғы түгендеу деректерін және олардың қорытындысы бойынша қабылданған шешімдерді қарайды. Түгендеу өткізудің алдында мүліктің қозғалысы бойынша барлық құжаттарды өңдеп, қалдықтарды шығарып, жауапты тұлғалардан барлық құндылықтардың есепке алынғаны және құжаттардың бухгалтерияға берілгені туралы қолхат алу қажет. Материалдық құндылықтар сұрыпталып, таңбаланады, сақтау орындары пломбаланады.
  3. Түгендеудің өзі өткізіледі — комиссия компанияның мүлкін материалдық жауапты тұлғаның қатысуымен толық құрамда тексереді. Нәтижелері қорларды түгендеу тізімдемесіне жазылады. Түгендеу тізімдеріндегі қателер сызып түзетіледі және комиссия мүшелерінің қолтаңбаларымен расталады. Компанияның мүлкі көп болған жағдайда қорларды түгендеу белгісін немесе арнайы бағдарламаларды пайдаланылады. Егер түгендеу бір күнде аяқталмаса, бөлмелердің есігіне сүргі соғады.
  4. Түгендеу рәсімін аяқтау — түгендеу тізімдемесінің соңында материалдық жауапты тұлға тексеру оның қатысуымен өткенін және шағымы жоқ екенін растап, қол қояды. Бухгалтерия түгендеу актілерін және салыстырмалы ведомостарды дайындайды.
  5. Қорытынды шығару — комиссия сәйкессіздіктерді талдайды, жауапты тұлғалардан түсініктемелер алады. Жетпейтін мүлік есептен шығарылады, артық мүлік компанияның балансына алынады, қателер түзетіледі. Мұның бәрі актілермен және бұйрықпен рәсімделеді.

Түгендеу кезінде қолданылатын құжаттар нысандары

Бастапқы есепке алу құжаттарының бекітілген нысандары бар, олардың ішінде:

  • Түг-1 — Жолдағы қорларды түгендеу актісі
  • Түг-10 — Қорларды түгендеу тізімдемесі
  • Түг-13 — Қорларды түгендеу белгісі
  • Түг-18 — Қорларды түгендеу нәтижелерінің салыстыру ведомосі

Барлық бекітілген нысандардың толық тізімін осы сілтемеден көруге болады.

Түгендеу жүргізілмегені үшін салынатын айыппұлдар

Егер түгендеу жүргізілмесе, компания жетіспеушілік, ұрлық, есептегі қателер сияқты кемшіліктерін байқамай қалуы мүмкін. Салық органдары тексеру кезінде немесе компанияны тарату барысында, мемлекеттік органдар «түгендеу жүргізілмегені» үшін емес, есептегі дұрыс емес деректер үшін жаза қолдануы мүмкін — 100 АЕК-тен 500 АЕК-ке дейінгі айыппұл (2025 жылы 393 200 теңгеден 1 966 000 теңгеге дейін).

Тауарлар мен ақшамен жұмыс істейтіндерге бұл әсіресе ауыр салдарға әкелуі мүмкін, өйткені сәйкессіздік табылса, жауапкершілік жүгі кәсіпкерге түседі, сондықтан түгендеуді жоспар бойынша өткізіп, бәрін тіркеп, құжаттарды сақтау керек. Бұл бизнесіңізді қорғайды.

 

Түгендеу рәсімін есеп беру алдында, қызметкерлерді ауыстыру кезінде немесе штаттан тыс жағдайлар болған жағдайда өткізу керек. Оны бухгалтерсіз де жүргізуге болады, бірақ барлық құжаттарды дұрыс рәсімдеу қажет. Кәсіпкер түгендеуді жасауға міндетті болмаса да, оны өткізген дұрыс, бұл бухгалтерлік есеп тәртібін реттейді, тексеру кезінде сенімділік береді және бизнес ақшасын қайда шығындайтынын анықтайды.